Όταν ακούμε για τη Μικρασιατική καταστροφή, στο νου μας έρχεται μια εικόνα.Οι σκηνές πανικού στην προκυμαία της Σμύρνης όπου παίχτηκε το τελευταίο δράμα του πολέμου, καθώς οι κάτοικοι έτρεχαν να σωθούν από τα σπαθιά των Τσετων, πέφτοντας στη θάλασσα με την ελπίδα να φτάσουν στα ξένα πλοία, ενώ πίσω η πόλη καιγόταν.
Μια άλλη τραγωδία όμως, αθέατη αυτή τη φορά, εξελίχτηκε μέσα στην ενδοχώρα όταν ήρθε η διαταγή οι κάτοικοι να εγκαταλείψουν τα χωριά τους, μετά τη συμφωνία για ανταλλαγή πληθυσμών. Η παρουσία Ελλήνων για περισσότερο από δυο χιλιάδες χρόνια έφτασε στο τέλος της, αφήνοντας πίσω τους τα χωριά που κατοικήθηκαν από Τούρκους που ήρθαν από την Ελλάδα. Κλασσική περίπτωση είναι το χωριό Κιρκιντζές στο οποίο στηρίζεται το βιβλίο της Διδώς Σωτηρίου «Τα Ματωμένα Χώματα», με όλα τα πρόσωπα της πλοκής να είναι υπαρκτά.
Ένα όμως χωριό που δεν κατοικήθηκε ποτέ είναι το ελληνικό «χωριό-φάντασμα», το Λιβίσι (σήμερα Kayakoy, αρχαία ονομασία «Καρμυλλησός»). Το επισκεφτήκαμε όταν κάναμε το «Ταξίδι στις Ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας» και πραγματικά τα εκατοντάδες ερειπωμένα πέτρινα σπίτια συνθέτουν ένα στοιχειωμένο όσο και συγκινητικό σκηνικό.
Περπατήσαμε για αρκετή ώρα μέσα στο χωριό κάτω από βροχή και εκτός από ένα ηλικιωμένο ζευγάρι τούρκων χωρικών δεν συναντήσαμε κανένα. Οι φήμες λένε ότι το χωριό δεν κατοικήθηκε ποτέ διότι το καταράστηκαν οι κάτοικοι του. Άλλες φήμες λένε ότι δηλητηρίασαν τα πηγάδια για να μη κατοικηθεί. Η πραγματικότητα όμως φαίνεται να ήταν άλλη. Οι Έλληνες κάτοικοι του ήταν άνθρωποι των γραμμάτων και του εμπορίου και λίγο τους ενδιέφερε η γεωργία. Οι Τούρκοι αντιθέτως, είναι λαός που ασχολείται με τη γεωργία και κτηνοτροφία και δεν ενδιαφερόταν για το χωριό, λόγω της λιγοστής γεωργικής γης και βοσκοτόπων. Άλλη εκδοχή ήταν ότι ευρίσκετο μακριά από το εμπορικό κέντρο, τη Μάκρη, σημερινή Fethiye.
Διάβασα κάπου ότι τo Λιβίσι κτίστηκε γύρω στον 17ο αιώνα στα ερείπια της αρχαίας Καρμυλησσού της Λυκίας, η οποία αναφέρεται σε συγγράμματα Βυζαντινών ιστορικών του 10ου αιώνα και κατοικήθηκε αποκλειστικά από Έλληνες, ντόπιους και αποίκους από τα Δωδεκάνησα και την Κύπρο (!). Σε μεγάλη ακμή στο χωριό , έμεναν 6.500 ψυχές από τους οποίους οι 6.000 ήταν Ρωμιοί. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923 εγκαταστάθηκαν στην πλειονότητά τους στην Αττική, όπου ίδρυσαν τη Νέα Μάκρη. Ο αρχηγός της αποστολής μας είπε ότι η διαταγή να φύγουν οι κάτοικοι έφθασε αργά και ήταν παραμονή Χριστουγέννων. Τότε όλοι μαζεύτηκαν στην εκκλησιά για την τελευταία λειτουργία και αντί τη ακολουθία της Γέννησης έψαλλαν αυτή της Μεγάλης Παρασκευής, την ακολουθία του Επιτάφιου. Στη συνέχεια προχώρησαν σε μια ενέργεια που αμφιβάλλω αν επαναλήφθηκε αλλού. Πήγαν στο κοιμητήριο, έσκαψαν τους τάφους των προγόνων τους και πήραν μαζί τους τα οστά τους όταν έφυγαν.
Το πλήγμα που δέχτηκαν οι Έλληνες της Μικρασίας ήταν διπλό. Δεν αφήσαν πίσω μόνο πλούτη και ένα κοσμοπολίτικο τρόπο ζωής, αλλά ήρθαν σε μια χώρα ηττημένη και οικονομικά εξαντλημένη. Αντιμετώπισαν την έχθρα και επιθετικότητα των Ελλήνων της Ελλάδας, οι οποίοι ζούσαν ακόμα σε λασποχώρια βυθισμένοι στην άγνοια και δεισιδαιμονίες. Οι διαφορετικός τρόπος ζωής και συνήθειες που είχαν, όπως και η διαφορετικότητα της γλώσσας δεν έγιναν αποδεκτά στην Ελλάδα. «Στην Τουρκία μας ονομάζανε Έλληνες και στην Ελλάδα Τούρκους» έλεγαν χαρακτηριστικά οι πρόσφυγες. Ο Ηλίας Βενέζης στο μυθιστόρημα του «Η Γαλήνη» (έκδοση 1937) περιγράφει τις αγωνιώδεις προσπάθειες των προσφύγων να επιβιώσουν, όταν κυριολεκτικά τους πέταξαν μέσα στα έλη.
Σήμερα στο Λιβίσι ελάχιστα κτίρια σώζονται σε καλή κατάσταση. Ανάμεσά τους οι δύο μεγαλύτερες εκκλησίες του χωριού, η Παναγία Πυργιώτισσα ή «Κάτω Παναγιά» με το εντυπωσιακό μαρμάρινο τέμπλο και ο Ταξιάρχης ή «Πάνω Εκκλησιά» με το πανέμορφο μωσαϊκό στο δάπεδο. Δυστυχώς οι εκκλησίες ήταν κλειστές και η αυλές είχαν ψηλή περίφραξη για προστασία τους από τους κλέφτες, έτσι δεν μπορέσαμε να μπούμε. Μπήκαμε σε ένα ερειπωμένο ξωκλήσι, ένα από τα πολλά που υπάρχουν στο χωριό.
Το χωριό ανήκει σήμερα στο Υπουργείο Πολιτισμού της Τουρκίας και έχει ανακηρυχθεί από την UNESCO ¨Χωριό Παγκόσμιας Ειρήνης και Φιλίας». Έγιναν διάφορες προσπάθειες τα τελευταία χρόνια για αναστήλωση του αλλά στο τέλος όλα πάγωσαν. Ίσως να είναι καλύτερα να αφεθεί το χωριό όπως είναι. Ένα μνημείο. Το ερασιτεχνικό φιλμάκι του χωριού που ακολουθεί, το αποτύπωσα με το τηλέφωνο και το συνοδεύει παραδοσιακό τραγούδι του Πόντου.
Σαν επίλογο θα αναφερθώ σε μια φράση που αποδίδετε στον Μαρξ, που είπε κάποτε ότι η ιστορία επαναλαμβάνετε δυο φορές. Τη πρώτη φορά σαν Τραγωδία και τη δεύτερη σαν Φάρσα. Η τραγωδία για τον Ελληνισμό παίχτηκε τον Αύγουστο του 1922 και η φάρσα μισό αιώνα μετά τον ίδιο μήνα, το 1974.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου