Η ιστορία των Μεταλλείων Κασσάνδρας

 

Μαντεμοχώρια 2.500 ετών

Η ΒΑ Χαλκιδική έχει μακραίωνη ιστορία, η οποία ως επί το πλείστον σημαδεύτηκε από την ενασχόληση των κατοίκων της με τη μεταλλευτική δραστηριότητα. Σε ολόκληρη την περιοχή σώζονται περισσότερα από 300 πηγάδια και περίπου 200.000 κυβικά μέτρα αρχαίων μεταλλουργικών απορριμμάτων, των κοινών «σκουριών» από την «εκκαμίνευση» των μεταλλευμάτων, που αποδεικνύουν αυτό το γεγονός.

Από την αρχαιότητα στο Βυζάντιο

Η έναρξη της δραστηριότητας, με βάση ιστορικές πηγές και τα αποτελέσματα αναλύσεων που έχουν γίνει στις παραπάνω σκουριές, εντοπίζεται στις αρχές της κλασσικής αρχαιότητας, δηλ. γύρω στον 6ο αιώνα π.Χ.

 Ενώ η ακμή τοποθετείται κατά την εποχή του Φιλίππου ‘Β όπου τα μεταλλεία αποτελούν τον κυρίαρχο χρηματοδότη του Μακεδονικού Βασιλείου και των εκστρατειών του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η δυνατότητα κοπής χρυσών νομισμάτων και όχι μόνο αργυρών έδωσε την ώθηση για να επεκταθεί και να επικρατήσει το Μακεδονικό Βασίλειο έναντι των υπολοίπων πόλεων – κρατών της εποχής.

Η μεταλλευτική δραστηριότητα συνεχίστηκε μέχρι τη ρωμαϊκή περίοδο ενώ κατά τους βυζαντινούς χρόνους, ξεκινά εκ νέου η εκμετάλλευση των μεταλλείων, και αναδεικνύεται σε μεταλλευτικό κέντρο η περιοχή των Σιδηρουκαυσίων, όπως ονομαζόταν τότε η περιοχή βόρεια από τον ΄Ισβορο (σημερινή Στρατονίκη). Το τοπωνύμιο «Σιδηροκαύσια» απαντάται για πρώτη φορά τον 9ο αιώνα.

Οθωμανική περίοδος και προνόμια χάρη στα μεταλλεία

Στις αρχές του 15ου αιώνα, τα μεταλλεία της ΒΑ Χαλκιδικής γνωρίζουν μία νέα περίοδο ακμής και αναδεικνύονται σε σημαντικό μεταλλευτικό κέντρο με πρωτοποριακή για την εποχή οργάνωση και οχύρωση. Τα Σιδηροκαύσια αποτέλεσαν το πληθυσμιακό και διοικητικό κέντρο της Χαλκιδικής αφού στην περιοχή λειτουργούσαν περίπου 500 – 600 καμίνια, όπου γινόταν η κατεργασία ψευδαργύρου και μολύβδου.

Τον 16ο και 17ο αιώνα η περιοχή περνάει και πάλι εναλλασσόμενες περιόδους άνθισης και παρακμής. Το 1705 τα χωριά της περιοχής, τα λεγόμενα Μαντεμοχώρια (μια ονομασία που έχει επικρατήσει μέχρι και τις μέρες μας), αποκτούν το δικαίωμα της αυτοδιαχείρισης και, με φιρμάνι του Σουλτάνου, το δικαίωμα εκμετάλλευσης των μεταλλείων αργύρου. Για τον σκοπό αυτό συστήνεται ένας Μεταλλευτικός Συνεταιρισμός, στη γενική διοίκηση του οποίου μετέχουν οι εκπρόσωποι των 12 μεγάλων χωριών. Η μόνη τους υποχρέωση απέναντι στην Μεγάλη Πύλη είναι η παράδοση ενός φόρου ύψους 550 λιβρών αργύρου το χρόνο ως αντάλλαγμα για τα ειδικά προνόμια που απολάμβαναν από το Σουλτάνο.

Λέγεται μάλιστα, ότι όταν κάποτε μειώθηκε η παραγωγή τους, αγόραζαν από τους κουρσάρους ασημένια νομίσματα, δίνοντας σε αντάλλαγμα ρούχα ή ζώα, και τα έλιωναν για να μπορούν να δίνουν το ασήμι στους Οθωμανούς, ώστε να μη χάσουν τα προνόμια που είχαν. Τα προνόμια αυτά ήταν να μην υπάρχουν Οθωμανοί στην περιοχή εκτός από τον Μαδέμ Αγά, έναν αξιωματικό και 20 στρατιώτες, εξουσία, απλώς εκτελούσαν τις αποφάσεις των 4 αρχόντων που εξέλεγαν κατ’ έτος οι αντιπρόσωποι των 12 χωριών.

Οι κάτοικοι της ΒΑ Χαλκιδικής δεν αισθάνονταν τόσο πιεστικά την τουρκική κυριαρχία αφού υπήρχαν μόνο λίγοι Τούρκοι τσιφλικούχοι στα νότια και ελάχιστες διοικητικές και στρατιωτικές αρχές σε κέντρα της χερσονήσου. Αυτό είχε σαν συνέπεια να διατηρηθεί αναπτυγμένο το θρησκευτικό και εθνικό φρόνημα του πληθυσμού που έδωσε αμέσως το παρών στην επανάσταση του 1821

Τα Μαδεμοχώρια συμμετείχαν ως νομικό πρόσωπο όμως υπέστησαν μεγάλες καταστροφές από τους Οθωμανούς. Η μεγαλύτερη απώλεια ήταν ότι έχασαν το προνόμιο της αυτοδιοίκησης, το «Κοινόν του Μαδεμίου» διαλύθηκε ενώ τα μεταλλευτικά δικαιώματα της περιοχής παραχωρήθηκαν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην Γάλλο – Οθωμανική Α.Ε. (εταιρεία με έδρα το Παρίσι) το 1893. Την ίδια χρονιά εμφανίστηκε για πρώτη φορά η ονομασία «Μεταλλεία Κασσάνδρας» που έχει επικρατήσει και χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα.

Στα 600 περίπου καμίνια της περιοχής δραστηριοποιούνταν μια πολυεθνική κοινότητα 6.000 εργαζόμενων. Έως το 1900 εξορύσσονται και περνούν από μεταλλουργική κατεργασία σχεδόν 72.000 τόνοι μεταλλεύματος. Η επιφανειακή εκμετάλλευση του κοιτάσματος σιδηροπυρίτη στο μεταλλείο του «Μαντέμ – Λάκκου», ξεκινά το 1901.

Μετά το 1920

Τη Γάλλο-Οθωμανική Α.Ε. διαδέχεται το 1927 η Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων & Λιπασμάτων (ΑΕΕΧΠ&Λ), που διέβλεψε εγκαίρως την αναγκαιότητα ευρείας χρήσης λιπασμάτων για την ανάπτυξη της γεωργίας στην χώρα. Με στόχο την εξασφάλιση του θείου ως πρώτης ύλης για την παρασκευή λιπασμάτων, οδηγείται στην αγορά μεταλλείων σε διάφορα σημεία της χώρας. Στο  Στρατώνι εκμεταλλευόταν τα μικτά θειούχα κοιτάσματα της περιοχής και τα κοιτάσματα σιδηροπυρίτη και λειτουργούσε το λιμάνι φόρτωσης του μεταλλεύματος.

Η εποχή Μποδοσάκη

Ο μεταλλευτικός κλάδος γνωρίζει νέα ώθηση όταν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο η πλειοψηφία των μετοχών της ΑΕΕΧΠ&Λ περιέρχεται στην ιδιοκτησία του Μποδοσάκη Αθανασιάδη.

Το Στρατώνι «κέντρο» της μεταλλευτικής δραστηριότητας

Επίκεντρο των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων της εταιρείας γίνεται το Στρατώνι. Χαρακτηριστικό της άνθισης της περιοχής εκείνη την εποχή είναι οι μαρτυρίες κατοίκων ότι το χωριό «λαμποκοπούσε» αφού ήταν το μόνο που διέθετε ηλεκτρικό ρεύμα για να καλύψει τις ανάγκες κυρίως της μεταλλευτικής δραστηριότητας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 η ΑΕΕΧΠ&Λ κατασκευάζει στην παραλία του Στρατωνίου εργοστάσιο εμπλουτισμού και ξεκινάει την παραγωγή και επεξεργασία μικτών θειούχων συμπυκνωμάτων.

Η μεταλλευτική δραστηριότητα στην Ολυμπιάδα

Από το 1972 αρχίζει η εκμετάλλευση του μεταλλείου μικτών θειούχων της Ολυμπιάδας. Το 1976 κατασκευάζεται το νέο εργοστάσιο εμπλουτισμού στην Ολυμπιάδα, οπότε τα προϊόντα της εκεί μεταλλευτικής δραστηριότητας μεταφέρονται έτοιμα προς φόρτωση στο Στρατώνι.

Μεταλλουργία Χρυσού

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 αποφασίζεται από το Ελληνικό Κράτος η δημιουργία μεταλλουργίας χρυσού μέσω της κρατικής ΜΕΤΒΑ (Μεταλλουργική Βιομηχανία Αιγαίου) στην περιοχή της Ολυμπιάδας. Η απόφαση αυτή δεν θα υλοποιηθεί ποτέ λόγω διαφόρων συγκυριών. Η εποχή της ΑΕΕΧΠ&Λ κλείνει το 1992, όταν μπαίνει σε ειδική εκκαθάριση εν λειτουργία από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος.

Η περίοδος της TVX HELLAS

Το Δεκέμβριο του 1995, τα δικαιώματα εκμετάλλευσης των Μεταλλείων Κασσάνδρας και το σύνολο των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων περιέρχονται στην TVΧ Hellas, θυγατρική της καναδικής μεταλλευτικής εταιρείας TVX Gold. Πρωταρχικός σκοπός της εταιρείας είναι η δημιουργία μεταλλουργίας χρυσού στην περιοχή της Ολυμπιάδας. Παράλληλα έχει άδεια εκμετάλλευσης του κοιτάσματος μεικτών θειούχων στις «Μαύρες Πέτρες».

2003: Η επένδυση παγώνει

Η επένδυση στην Ολυμπιάδα παγώνει. Άλλη μία αρνητική απόφαση του ΣτΕ οδηγεί στη διακοπή των εργασιών και στο μεταλλείο Μαύρες Πέτρες. Οι εργαζόμενοι τίθενται σε διαθεσιμότητα. Η εταιρεία και ολόκληρη η περιοχή περιέρχονται σε δυσχερή οικονομική κατάσταση ενώ 480 εργαζόμενοι καταλήγουν να χάσουν τη δουλειά τους. Τα χωριά της περιοχής υφίστανται οικονομικό και πληθυσμιακό μαρασμό. Για την αποφυγή κοινωνικών εκρήξεων η τότε κυβέρνηση καταρτίζει ειδικό κοινωνικό πρόγραμμα στήριξης των πρώην εργαζομένων στα Μεταλλεία Κασσάνδρας.

Τα Μεταλλεία Κασσάνδρας σήμερα

Τον Ιανουάριο του 2004 περνούν στην ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ Α.Ε. τα μεταλλευτικά δικαιώματα, καθώς και το σύνολο των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων των Μεταλλείων Κασσάνδρας, με ειδικό νόμο που επικυρώνεται από τη Βουλή, ενώ τον Οκτώβριο του 2005 επαναλειτουργεί το Μεταλλείο των Μαύρων Πετρών.

Τον Ιανουάριο του 2006, υποβάλλεται το ενιαίο επιχειρηματικό σχέδιο για την παράλληλη ανάπτυξη και εκμετάλλευση των κοιτασμάτων της Ολυμπιάδας και των Σκουριών, το οποίο προβλέπει και τη δημιουργία μεταλλουργίας χρυσού στην περιοχή του Μαντέμ Λάκκου.

Τον Φεβρουάριο του 2012 η Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. περνάει στην ιδιοκτησία της Eldorado Gold Corporation.

Μέχρι να ξεκινήσει η υλοποίηση του επενδυτικού σχεδίου, ένα μήνα μετά, το ανθρώπινο δυναμικό της ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ δίνει νέα ζωή στην περιοχή. Σε οποιαδήποτε περίσταση είναι πάντα εκεί να στηρίξει τους συντοπίτες του σε καλές στιγμές (είτε στην καθημερινότητα με τη στήριξη της τοπικής αγοράς, είτε με πολιτιστικές εκδηλώσεις σε γιορτές π.χ. παραμυθοχώρα, καρναβάλι κλπ.) αλλά και σε δύσκολες στιγμές (όπως η πλημμύρα της 10ης Φεβρουαρίου 2010 στο Στρατώνι ή η πυρκαγιά στο Άγιο Όρο στις 9 Αυγούστου του 2012 κλπ.). Μέσα σε έναν χρόνο αυξήθηκε από 400 στους 800 εργαζόμενους, και σήμερα το σύνολο του ανθρώπινου δυναμικού έφτασε στους 1.900.

Η απόφαση του ΣτΕ

Ορόσημο στην ιστορία των Μεταλλείων Κασσάνδρας και για όλους τους κατοίκους της περιοχής αποτελεί η 17η Απριλίου 2013 όπου το Συμβούλιο της Επικρατείας επισφραγίζει τη νομιμότητα των οικονομικών – κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων της εξορυκτικής Επένδυσης.

 Αναδημοσίευση από τα Μεταλλευτικά Νέα